चैत १९, २०८०
चैत १८, २०७७
रूपन्देही– लुम्बिनी प्रदेशमा शान्तिकामी भगवान् गौतम बुद्धदेखि मठमन्दिर, देवालय संरक्षण र सम्वद्र्धन गरेर धार्मिक पर्यटक भित्र्याउने गुरुयोजना बनाइन थालेको छ । त्यसका लागि प्रदेशको उद्योग तथा पर्यटन मन्त्रालयले कार्यक्रम अगाडि सारेको छ ।
लुम्बिनीका १२ वटै जिल्लामा थुप्रै शक्तिपीठ रहनुका साथै भगवान् गौतम बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनीसमेत भएकाले आन्तरिक र बाह्य पर्यटक भित्र्याउन यो योजनाले भूमिका निर्वाह गर्ने मन्त्रालयका शाखा अधिकृत गणेश घिमिरेले बताए ।
प्रदेश सरकारले विश्वमै नेपालको लुम्बिनी र गण्डकीमा पाइने शालिग्राम संरक्षणका लागि अध्यन सुरु भएको छ । शालिग्राम संरक्षणका लागि मन्त्रालयले खोज–अनुसन्धान सुरु गरेको र संरक्षण एवं महत्त्वबारे अध्ययन थालिएको घिमिरेले जानकारी दिए ।
लुम्बिनीका १२ जिल्लामा विभिन्न धार्मिक तथा पर्यटकीय क्षेत्र छन् । तिनको संरक्षण र प्रचार–प्रसार गर्दै धार्मिक पर्यटक भित्र्याउन सके प्रदेश अब्बल बन्न सक्ने घिमिरेको बुझाइ छ ।
लुम्बिनी
लुम्बिनी प्रदेशको रूपन्देहीमा रहेको भगवान् गौतम बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनी विश्वसम्पदा सूचीमा रहेको तपोभूमि हो । झन्डै २५६२ वर्ष अगाडि जन्मिएका गौतम बुृद्धलाई एसियाका तारा मात्रै नभई भगवान् विष्णुकै अवतारको रूपमा हिन्दु धर्मावलम्बीले मान्दै आएका छन् ।
लुम्बिनीमा विभिन्न देशको कला–संस्कृति झल्कने थुपै्र गुम्बा छन् । यो भूमि संसारभरका बौद्धमार्गीलगायत शान्तिपे्रमी सबैका लागि विश्व शान्तिको मुहानका रूपमा प्रसिद्ध छ ।
लुम्बिनीका सम्पूर्ण धरोहरमध्ये मायादेवी मन्दिर प्रमुख आकर्षणको केन्द्रबिन्दु हो । विभिन्न शताब्दीमा निर्मित मन्दिरका विभिन्न तहले यसको महत्त्व तथा प्राचीनतामाथि प्रकाश पारेका छन् ।
सिद्धार्थ नगरपालिकाबाट झन्डै १९ किमि दूरी पार गरिसकेपछि लुम्बिनी पुग्न सकिन्छ । लुम्बिनीमा सबैभन्दा बढी भारतीय र चिनियाँ पर्यटक आउने गर्छन् ।
सिद्धबाबा धाम
बुटवल बसपार्कदेखि झन्डै ६ किमिी दूरी पार गरिसकेपछि सिद्धबाबा पुग्न सकिन्छ । चुरे पहाडको काखमा रहेको यो धामको दर्शनका लागि नेपाल र भारतका विभिन्न ठाउँबाट श्रद्धालु भक्तजन आउने गर्छन् ।
दुवैतिर पहाड, पडाड बीचमा रहेको तिलोत्तमा नदी, नदीकै सामीप्यमा रहेको सिद्धबाबा धाम ऐतिहासिक, धार्मिक पर्यटकीय गन्तव्यको रूपमा परिचित छ ।
यहाँ शिव मन्दिर, दुर्गा मन्दिर, हनुमानको पूर्ण कदको मूर्ति, सन्तोषीमा मन्दिरलगायत थुपै्र मठमन्दिर छन् । विशेषगरी सोमबार, महाशिव रात्रि, साउन महिनालगायत अन्य चाडवाडमा निकै भीड लाग्ने गर्दछ । रूपन्देहीमा परौहा परमेश्वर शिवज्योति लिंग धामलगायत थुपै्र देवस्थल र धार्मिक धरोहर छन् ।
पाल्पा
प्राकृतिक सौन्दर्यले ओतप्रोत पाल्पा साँच्चिकै रमणीय छ । यहाँका छाँगाछहरा, पाखापखेरा लोभलाग्दा छन् । यहाँबाट देखिने हिमशृंखलाले आन्तरिक र बाह्य पर्यटकलाई सजिलै तान्छ ।
पाल्पामा अवस्थित रानीमहल १९५० मा शिलान्यास भई ४ वर्षमा दरबार, मन्दिर, पाटीपौवासहितको निर्माण पूरा भएको हो । तानसेन नगरपालिकाको वडा नम्बर १२ मा पर्ने रानीमहल नेपालकै ताजमहलका रूपमा कालीगण्डकी नदीको उत्तरतर्फ विशाल चट्टानमाथि पश्चिमा कलाशैलीमा निर्माण भएको छ ।
जनरल खड्गशमशेरले आफ्नी प्यारी रानी तेजकुमारीको सम्झनामा निर्माण गरेको यो दरबार वरिपरिको वातावरणले सबैको मन खिच्छ ।
पाल्पामा रहेको भैरवस्थान पहाडको टुप्पोमा अवस्थित विश्वकै सबैभन्दा ठूलो त्रिशूल भएको मन्दिर मानिन्छ । भैरव मन्दिरमा सधैँभरि मेला लागे पनि विशेषगरी मंगलबार र शनिबारका दिन श्रद्धालुको भीड हुने गर्छ । विभिन्न चाडपर्वमा बोका, हाँस, परेवा, कुखुरा र पाडाको कालभैरवलाई बलि दिने प्रचलन छ ।
तानसेन बजारबाट ८ किमि पश्चिममा रहेको भैरवस्थानबाट अधिकांश हिमशिखरको सजिलै दृश्यावलोकन गर्न सकिन्छ ।
कपिलवस्तु
कपिलवस्तुमा भगवान् गौतम बुद्धले २५ वर्ष राज्य गरेको तिलौराकोट क्षेत्र, तौलिहवा मन्दिर, गौतम बुद्ध सम्बन्धित गोटिहवा, विश्व सीमसार क्षेत्र, जगदीशपुर ताल, उमरी गुफालगायत धार्मिक, सांस्कृतिक र पर्यटकीय महत्त्व बोकेका स्थल छन् ।
तिलौराकोट प्राचीन पुरातात्त्विक महत्त्वको स्थल हो । तौलिहवाबाट ४ किमि उत्तर वाणगंगा नदीको नजिकै पूर्वतिर अवस्थित यो क्षेत्रमा उत्खनन पनि भइरहेको छ ।
गौतम बुद्धले २९ बर्ष बिताएको बाबु राजा शुद्धोधनको दरबारसमेत यसै क्षेत्रमा रहेको बताइन्छ । तिलौराकोट दरबारको भग्नावशेष क्षेत्र वरिपरि अहिले पनि उत्खनन गरी अनुसन्धान भइरहेको छ ।
जगदीशपुर ताल
विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत कपिलवस्तुको निग्लिहवास्थित जगदीशपुर तालमा १२८ बढी प्रजातिका चराचुरुंगी, ४६ प्रजातिका माछा तथा दुर्लभ जलचरको बसोबास छ । हरेक वर्ष जाडो महिना सुरु भएपछि जगदीशपुर तालमा घुम्न आउने आगन्तुक चरा गर्मी लागेसँगै फर्कने गर्छन् ।
१ सय ५७ हेक्टरमा फैलिएको जगदीशपुर ताल एसियाकै मानव निर्मित कृत्रिममध्येको ठूलो ताल हो । पर्यटकीय महत्त्व बोकेको तालमा हिउँदमा साइबेरिया रुस, चीन, मंगोलिया तथा मध्य एसियाका देशबाट चराचुरुंगी हरेक वर्ष त्यहाँ विचरणका लागि आउने गर्छन् ।
शिवगढी
कपिलवस्तुको पश्चिम सिमाना धानखोलाबाट करिब डेढ घन्टाको उकालो हिँडेपछि शिवगढी मन्दिर पुगिन्छ । धानखोलाको दक्षिण–पश्चिमपछिको चुरे पहाडको चुचुरोमा शिवगढी मन्दिर अवस्थित छ ।
मन्दिरको केही तलतिर १४ वर्षसम्म भगवान् शिवको तपस्यामा बसेका बाबाहरूको कुटीसमेत छ, जसलाई मौनी बाबा भनेर चिनिन्छ ।
गुल्मी
लुम्बिनी प्रदेशको गुल्मीमा पनि धेरै पर्यटकीय स्थल छन् । पौराणिक कालदेखि पवित्र तीर्थ स्थलको रूपमा परिचित रुरु क्षेत्र रिडी गुल्मी, पाल्पा र स्याङ्जजाको संगममा पर्छ ।
बुटवल करिब ६० किमि उत्तरमा अवस्थित पहाडै पहाडले घेरिएको र बीचमा समथर जमिन रहेकाले यसको प्राकृतिक बनावट उपत्यकाजस्तो देखिन्छ । वराह पुराणामा रुरु क्षेत्रको पौराणिक इतिहासको वर्णन छ । यो क्षेत्रमा सत्य युगमा सती देवीको दन्त पतन भएको मानिन्छ ।
हिन्दु धार्मिक मान्यताअनुसार नेपालका ४ वटा धार्मिक क्षेत्रमध्ये रुरु पनि एक हो । यहाँ ४० भन्दा बढी मन्दिर छन् । ऋषिकेश मन्दिर नेपालकै प्रसिद्धमध्येमा पर्छ ।
भगवान् ऋषिकेश विराजमान, कालीगण्डकीको बहाव तथा शालिग्रामको उपलब्धता रहेकाले रुरुले विशिष्ट धार्मिक पहिचान बोकेको छ । यहाँ माघेसंक्रान्ति, औँसी, पूर्णिमा, ग्रहण तथा वैशाख महिनाको प्रत्येक शनिबार मेला लाग्छ ।
रेसुंगा
समुद्री सतहदेखि १७०० मिटर उचाइमा रहेको रेसुंगा आफैंमा सुन्दर र अनुपम छ । प्राचीन युगमा ऋषिले राजा दशरथलाई सन्तान नजन्मेपछि पुत्रेठी महायज्ञ गराएसँगै यज्ञपछि राम, लक्ष्मणको जन्म भएको विश्वास छ ।
सिद्धबाबा, विष्णु, शिव, गणेशलगायत विभिन्न देवीदेउताका मन्दिरले पनि यो ठाउँको धार्मिक महत्त्वलाई बढाएको छ । यहाँ भगवान् राम, लक्ष्मण श्रृंग्ग ऋषिको दर्शन गर्न आउँदा स्थानीयले पानी नभएको बताएपछि आफ्नो धनुवाँणले हानेर रामले पानी निकालिदिएको रामकुवासमेत छ ।
रेसुंगाबाट विभिन्न हिमशृंखला, तालतलैया, तराईका समथर भूमि सजिलै दृश्यावलोकन गर्न सकिन्छ । गुल्मीको तम्घासबाट ६ किमि ठाडो उकालो दूरी पार गरिसकेपछि यो ठाउँ पुग्न सकिन्छ ।
अर्घाखाँचीको पाणिनी तपोभूमि
अर्घाखाँचीको पाणिनी गाउँपालिकाको उच्च पहाडी भू–भागमा पर्ने पाणिनी तपोभूमि जंगलमा हजारौँ प्रकारका जडीबुटी र जंगली पशुपक्षी पाइन्छन् । पाणिनी तपोभूमिकोउ त्तरतर्फको पानी कालीगण्डकी र दक्षिणतर्फको पानी वाणगंगामा मिसिन आउँछ । तपोभूमिमा मन्दिर, यज्ञशाला, पाठशाला, भ्युटावर, बगैँचा पाणिनी ऋषिको मूर्ति छ ।
अर्घाखाँचीको पोखराथोक र पाल्पाको तीनधारेबाट केही मिनेट उकालो हिँडेपछि यस क्षेत्रमा पुग्न सकिन्छ । पाणिनी ऋषिले पणेनामा तपस्या गरेर निस्किएको १४ सूत्रलाई महेश्वर १४ सूत्राणी भनिएको र तिनैको आधारमा लघु सिद्धान्त, मध्य सिद्धान्त र सिद्धान्त कौमुडीको निर्माण गरिएको संस्कृतविज्ञ सुनाउँछन् ।
पणेना लेकमा आएर पाणिनीले ऋषिले तपस्या गरेपछि भगवान् शिव प्रसन्न भएर आशीर्वाद दिएको पौराणिक मान्यता छ ।
सुपा देउराली मन्दिर
अर्घाखाँचीमै पर्ने सुपा देउराली मन्दिर दर्शनले मनोकांक्षा पूरा हुने विश्वास छ । १ जना व्यक्ति लाहुर जाने क्रममा यही मन्दिरमा पुगेर देवी भगवतीलाई भाकल गरेको दान चढाउन बिर्सिएपछिको साक्षात रूप यहाँ देख्न सकिन्छ ।
तर, फर्कने क्रममा उनले गरेको वाचा पूरा गरेनन् । सुपा देउराली मन्दिरलाई छलेर जाँदा एकाएक पहिरोमा टाँसिएको साक्षी त्यहाँको भित्तामा टाँसिएको मानव आकृतिको चित्रले देखाउँछ ।
नवलपरासी रामग्राम स्तुप
लुम्बिनी प्रदेशको पश्चिम नवलपरासीमा अवस्थित रामग्राम स्तुप ऐतिहासिक पुरातात्त्विक तथा धार्मिक पर्यटकीय स्थल हो । कोलिय गणराज्यको रूपमा रामग्राम स्तुप रहेको र यसको राजधानी नवलपरासीको पण्डितपुरमा परेको छ ।
भूर्गभविद्ले नवरपरासीको पण्डितपुर कोलिय गणराज्यको राजधानी भएको पुष्टि गरिसकेकाले पनि यस महत्त्व झनै बढेको छ । रामग्राम नगरपालिका वडा नम्बर ३ उजैनीमा पर्छ । सरमुकाम परासीदेखि दक्षिण महेशपुरबाट ३ किमि दूरी पार गरी उजैनी गाउँबाट १५ मिनेट पूर्वतर्फ झरही खोलाको किनारमा समतल मैदानमा देखिने थुम्कोमा रामग्राम स्तुप छ ।
प्युठान स्वर्गद्वारी
लुम्बिनी प्रदेशको स्वर्गद्वारी प्युठान सदरमुकाम खलंगाबाट करिब २६ किमि पश्चिममा अवस्थित धार्मिक पर्यटकीय स्थल हो । स्वर्गद्वारी मन्दिर नेपालका प्राचीन मन्दिरमध्ये एक मानिन्छ । समुद्री सतहदेखि ७००० फिटको उचाइमा यो मन्दिर अवस्थित छ ।
आश्रम मात्रै २६०० रोपनी क्षेत्रफलमा अवस्थित छ । रोल्पाको घुम्तीमा जन्मिएका १०८ महाप्रभु बालतपस्वी नारायण गौतम ११५१ मा स्वर्गद्वारी आएपछि वेदका मन्त्रद्वारा अग्नि प्रज्वलित गरी ११५२ वैशाख पूर्णिमादेखि अखण्ड महायज्ञ सुरु भएको पौराणि मान्यता छ ।
विश्व शान्तिका लागि सञ्चालित अखण्ड यज्ञमा अहिले पनि निरन्तर अग्नि बोलिरहेकी छन् । पौराणिक कालमा पाण्डवहरू स्वर्ग जाँदा यहाँको बाटो भएर गएको द्वार हुनाले स्वर्गद्वारी नाम रहेको जनविश्वास छ ।
यहाँ भारतको उत्तर प्रदेश, बिहार र नेपालका आन्तरिक तीर्थयात्री पुग्ने गर्छन् । स्वर्गद्वारीमा पूर्वपश्चिम महेन्द्र राजमार्गको दाङ–भालुवाङदेखि प्युठानको भिग्रीसम्म कालोपत्रे सडक छ भने र भित्रीदेखि १४ किमि कच्ची ग्रामीण सडकबाट सजिलै पुग्न सकिन्छ ।
बाँके बागेश्वरी मन्दिर
लुम्बिनी प्रदेशको बाँके सदरमुकाम नेपालगञ्जमा रहेको बागेश्वरी मन्दिरलाई अनुपम धार्मिक स्थल मानिन्छ । हजाराँै वर्षको इतिहास रहेको यो मन्दिरमा सतिदेवीको अंग पतन भएको धार्मिक विश्वास छ । यहाँ गणेश भगवान्को मूर्ति छ । बागेश्वरी मन्दिरमा विशेष पूजा गर्ने विधि छ ।
यो मन्दिर दर्शनका लागि नेपालका विभिन्न ठाउँ र भारतबाट समेत श्रद्धालु पुग्ने गरेका छन् ।
बर्दिया ठाकुरद्वारा
लुम्बिनी प्रदेशको बर्दियामा रहेको ठाकुरद्वारा घुमफिरका लागि महत्त्वपूर्ण स्थल हो । ठाकुरद्वारा बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जका कारण पर्यटकको गन्तव्य बनिरहेको छ ।
ठाकुरद्वारामा जनावर र सीमसार क्षेत्र भ्रमण अवलोकन गर्न स्वदेशी एवं विदेशी पाहुना पुग्छन् । ठाकुरद्वारामा दुर्लभ पाटे बाघका साथै अन्य जनावर पाइन्छन् ।
ठाकुरद्वारा जान कोहलपुरबाट ६० किमि पश्चिम आम्बामा पुगेपछि त्यहाँबाट १९ किमि दक्षिणको यात्रामा बर्दिया निकुञ्ज पुगिन्छ ।
रुकुम रुकुमकोट
रुकुम प्राकृतिक सम्पदाको दृष्टिले अनुपम छ । ५२ पोखरी ५३ तालको रूपमा पनि यसलाई चिनिन्छ । रुकुमकोट पश्चिम क्षेत्रकै पर्यटकीय हब हो ।
रुकुमकोट पहिलाका राजा रजौटाहरूले राज्य गरेको ठाउँ पनि हो । रुकुमको १० कोश पूर्वमा पर्ने रमणीय ठाउँ नै रुकुमकोट हो । यो प्राकृतिक सुन्दरताले भरिपूर्ण छ ।
रुकुमकोटमा रहेको रुक्मिणी देवीको नामबाट रुकुमकोट रहेको र रुकुमकोटबाट पछि रुकुम नाम रहेको जनश्रुति पाइन्छ । यहाँको कमल तालले धार्मिक तथा पर्यटकीय महत्त्व बोकेको छ । यहाँ शिवरात्रि, चैते दसैँ, तिज र बडादसैँमा भव्य मेला लाग्ने गर्छ । यो तालमा नुहाए विभिन्न छालाका रोग निको हुने जनविश्वास छ ।
रुकुमकोटको बाहुनथानामा रहेको अविस्थत यो ताल नेपालको नक्सा जस्तो देखिन्छ । यो तालको पूर्वमा पर्ने वनमा विभिन्न किसिमका जडीबुटी पाइन्छन् । ताल वरिपरि विभिन्न किसिमका चरा पाइने भएकाले बर्ड वाचिङका लागि उपयुक्त स्थान हो ।
रोल्पाको थवाङ
जिल्ला सदरमुकाम लिवाङबाट १ दिन हिँड्दा पुगिने थवाङ ६ दशकयता मुलुकभित्र र बाहिर पनि वहिष्कारवादी कम्युनिस्ट गाउँ भनेर चर्चित छ । २०१५ को संसदीय चुनाव पछि २०७० मंसिरको संविधानसभा निर्वाचनसम्म खवाङबासीले सामूहिक निर्णय गरेर मत एकै ठाउँ खसाले वा निर्विरोध बनाए ।
समाज रुपान्तरणको नारासहित २०५२ मा जनयुद्धमा होमिएको माओवादीको सेल्टरको रूपमा परिचित छ, थवाङ । यहाँका बासिन्दाले सबै काम सामूहिक सल्लाहमै गर्छन् । भोट हाल्न गए सबै जाने, नगए कोही नजाने परम्परा छ । विद्यालय व्यवस्थापन समिति, उपभोक्ता समूहको सदस्यमा चुनाव हुँदैन । सामूहिक निर्णयले चुन्ने गरिएको छ ।
दाङको रिहार
लुम्बिनी प्रदेशको मुकाम दाङ पर्यटकीय दृष्टिकोणले निकै अब्बल मानिन्छ । दाङको सबभन्दा महत्त्वपूर्ण स्थल रिहार नामको इतिहास ५००० वर्ष पुरानो रहेको बताइन्छ । द्वापर युगमा ऋषिमुनिहरूले विहार गरेको हुँदा यो ठाउँको नाम ऋषि विहारबाट रिहार रहन गएको धार्मिक विश्वास छ ।
रिहारमा द्वापर युगमा ग्वालाले गाई चराउने र गाईले बगार बाबालाई दूध चढाउने गरेको किंवदन्ती । सतबरियामा पर्ने रिहार धाम १०० हेक्टरमा फैलिएको छ ।
हरेक वर्ष माघेसंक्रान्तिको अघिल्लो दिनदेखि १ सातासम्म मेला लाग्ने रिहारमा सूर्य र त्यसमा २ वटा कुण्ड पनि छन् । लमहीबाट ७ किमि पश्चिममा रिहारधाममा अवस्थित छ ।
पाण्डेश्वर मन्दिर धारापानी गाउँमा पर्दछ । मन्दिरको दक्षिणमा चुरे पहाड, उत्तरमा सरमु गंगाको उद्गम नदी, पूर्वतर्फ घना जंगल र पश्चिममा धारापानी गाउँ पर्दछ ।
धार्मिक किंवदन्तीअनुसार द्वापर युगमा ५ पाण्डव द्रौपदीसहित स्वर्गको यात्रामा रहेका बखत यस स्थलमा आएर महादेवको अराधना गर्दै यज्ञ लगाएको विश्वास छ । ५ पाण्डवले ध्यान र तपस्या गर्दा ज्योर्तिलिंग स्थापना गरेकाले पाण्डेश्वर महादेव भनी नामकरण गरिएको धार्मिक मान्यता छ ।
चैत १९, २०८०
चैत १९, २०८०
चैत २२, २०८०
चैत १८, २०८०
