जुम्ला– कर्णालीमा सानै उमेरमा विवाह गर्ने चलन अहिले पनि हटेको छैन । सरकारको बिहेबारी २० वर्षपारि नारा नारामै सीमित हुँदै आएको छ । सानै उमेरमा विवाह गर्ने र प्रजनन क्षमता वृद्धि नहुँदै बच्चा जन्माउँदा कर्णालीका महिलाले अकालमा ज्यान गुमाउनु परिरहेको हो । 

अदानजुली गाउँपालिका वडा नम्बर ५ हुम्लाकी ३३ वर्षीया गौगोरा छत्यालले ३ माघमा दसौँ सन्तानको रूपमा छोरी
जन्माइन् । छोरी जन्माएकै दिन उनले प्राणत्याग गरिन् । छोरा जन्माउने आशमा १० पटक गर्भधारण गरिन् । ३३ वर्षको उमेरमा दसौँ सन्तान जन्माएकी उनले कति वर्षमा बिहे गरी होलिन् ! 

एउटा बच्चा जन्माएपछि अर्काे बच्चा जन्माउँदै कम्तीमा पनि ३ वर्ष जन्मान्तर हुनुपर्ने हुन्छ । यसबाट के बुझ्न सकिन्छ भने कम उमेरमा विवाह हुनु, प्रजनन क्षमता वृद्धि नहँुदै बच्चा जन्माउनु र जन्मान्तर भएको देखिन्न । 

छत्याल जन्मिएको नयाँ बच्चा छोरी भएको थाहा पाउनेबित्तिकै बेहोस भइन् । पछि उनको मृत्यु भइसकेको थियो । ९ छोरीलाई जन्म दिइसकेकी उनी बिरामी नभए पनि छोरा नजन्माएको भनेर मानसिक तनाव खेप्दै आएकी थिइन् ।

जिल्ला अस्पतालकी वरिष्ठ अनमी सरिता बोहराका अनुसार उनको निधन हृदयघातको कारण भएको हुन सक्छ । छोरा जन्मने आस भएकै बेला छोरी जन्मिएपछि मनमा तनाव उत्पन्न हुँदा त्यो नै मृत्युको कारण हुन सक्ने बोहराको अनुमान छ ।

८६० किशोरी गर्भवती 

जुम्लाका ८६० किशोरी २० वर्ष नपुग्दै आमा बनेको पाइएको छ । जनस्वास्थ्य सेवा कार्यालय जुम्लाको तथ्यांकअनुसार गत आर्थिक वर्ष ०७७/७८ मा जुम्लाका ८ वटै स्थानीय तहका ८ सय ६० जना २० वर्षमुनिका किशोरी गर्भवती भएका हुन् । अघिल्लो आर्थिक वर्ष ०७६÷०७७ मा ८५५ जना २० वर्षमुनिका किशोरी गर्भवती भएका थिए । 

शिक्षा, चेतना अभाव तथा गरिबीका कारण दूरदराजमा अझै बालविवाहको समस्या विद्यमान छ । सोही कारण सानै उमेरमा बच्चा जन्माउने, आमा बन्ने र शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारका अवसरबाट वञ्चित हुनुपर्ने बाध्यता छ ।

जिल्ला जनस्वास्थ्य सेवा कार्यालय जुम्लाको तथ्यांकअनुसार गत आवमा २० वर्ष नपुग्दै गर्भजाँच गराउने अर्थात् आमा बन्नेको संख्या कुल ८६० जना रहेकामा सबैभन्दा बढी चन्दननाथ नगरपालिकामा १९० र सबैभन्दा कम तातोपानी गाउँपालिकामा ६६ जना किशोरी छन् ।

पातारासी गाउँपालिकामा १ सय ३४, कनकासुन्दरीमा ९०, सिँजामा ६८, गुठीचौरमा ९५, तिलामा १ सय ४० र हिमामा ७७ गरी जम्मा ८६० जना जुम्लाका किशोरी गत आवमा उमेर नपुग्दै आमा बनेको जनस्वास्थ्य सेवा कार्यालय जुम्लाका प्रमुख कृष्ण सापकोटाले बताए ।

गत वर्षमा १८० जनाले कमतौल भएका बच्चा जन्माएका छन् भने २० वर्षमाथिका ३७६ र २० वर्षमुनिका ३० किशोरीले गर्भपतन गराएका छन् । उमेर नपुग्दै आमा बन्ने, गर्भपतन गराउने, कम तौलका बच्चा जन्मिने, प्रजनन स्वास्थ्यमा असर देखिनेलगायत समस्या आउनुमा बालविवाह मुख्य कारण रहेको प्रमुख सापकोटाले जानकारी दिए । 

गत आर्थिक वर्षमा ८१ प्रतिशत महिला स्वास्थ्य संस्थामै सुत्केरी भएका छन् । १ हजार ७ सय ५२ जना बालबालिकाले पूर्ण खोप लगाएका छन् । यीमध्ये ९९ प्रतिशत बालबालिकाले बिसिजी खोप लगाइसकेको स्वास्थ्य प्रमुख सापकोटाको भनाइ छ ।